॥ षोडशोपचार पद्धत्ति ॥
षोडशोपचार पूजन में किए जाने वाली पद्धित निम्नलिखित है
संकल्पं
दाहिने हाथ में जल अक्षत और द्रव्य लेकर निम्न संकल्प मंत्र बोले
ऊँ विष्णुर्विष्णुर्विष्णुः श्रीमद् भगवतो महापुरुषस्य विष्णोराज्ञया
प्रवर्तमानस्य अद्य ब्रह्मणो द्वितीय परार्धे श्रीश्वेतवराहकल्पे,
वैवस्वतमन्वन्तरे, अष्टाविंशतितमे कलियुगे, कलि प्रथम चरणे, जम्बूद्वीपे, भारतवर्षे, भरतखंडे,
(अपने स्थान का नाम), मासे (अपने मास का नाम), शुक्ल/कृष्ण पक्षे, (तिथि) तिथौ,
(वार) वासरे, (नक्षत्र) नक्षत्रे, (योग) योगे, (करण) करणे, एवं गुण विशेषण
विशिष्टायां अस्यां (तिथि) तिथौ, (अपना नाम), (अपना गोत्र) गोत्रोत्पन्नः, अहं गृहे,
(देवता का नाम) प्रीत्यर्थं, (पूजा/अनुष्ठान का उद्देश्य) करिष्ये।
- अथवा -
ॐ विष्णुर्विष्णुर्विष्णुः अद्य
अहं श्रुति-स्मृति-पुराणोक्त-फलप्राप्त्यर्थं
श्रीपरमेश्वरप्रीत्यर्थं च देवस्य/देव्याः पूजनं करिष्ये।
(आत्म) शुद्धि मंत्र
ॐ अपवित्रः पवित्रो वा सर्वावस्थां गतोऽपि वा ।
यः स्मरेत् पुण्डरीकाक्षं स बाह्याभ्यन्तरः शुचिः ॥
आचमन मंत्र
ॐ केशवाय नमः
ॐ नारायणाय नमः
ॐ माधवाय नमः
चन्दनम/तिलक मंत्र
ॐ चन्दनस्य महत्पुण्यं, पवित्रं पापनाशनम्।
आपदां हरते नित्यं, लक्ष्मीस्तिष्ठति सर्वदा।
ध्यान मंत्र
ॐ भूर्भुवः स्वः अमुक देवताभ्यो नमः ध्यानं समर्पयामि।
आवाहनम्
ॐ आगच्छागच्छ देवेश त्रैलोक्यतिमिरापहो।
क्रियमाणां मया पूजां गृहाण सुरसत्तम ।
आवाहयामि स्थापयामि पूजयामि ॥
आसनम्
ॐ रम्यं सुशोभनं दिव्यं सर्वसौख्यकरं शुभम् ।
आसनञ्च मया दत्त गृहाण परमेश्वर ।
आसनं समर्पयामि ॥
पाद्यम्
ॐ उष्णोदकं निर्मलञ्च सर्व सौगन्ध्य संयुतम् ।
पादप्रक्षालनार्थाय दत्तं ते प्रतिगृह्यताम् ।
पाद्यं समर्पयामि ॥
अर्ध्यम्
ॐ अर्घ्यं गृहाण देवेश गन्धपुष्पाक्षतैः सह ।
करुणां कुरु मे देव गृहाणायं नमोऽस्तुते ॥
गन्ध पुष्प अक्षत युतं जलं तीन बार समर्पित करें।
आचमनीयम्
ॐ सर्वतीर्थसमायुक्तं सुगन्धिनिर्मलं जलम् ।
आचम्यतां मया दत्तं गृहाण परमेश्वर ।
आचमनीयं समर्पयामि ॥
स्नानम्
ॐ गंगा सरस्वतीरेवा पयोष्णीनर्मदाजलैः ।
स्नापितोऽसि मया देव ह्यतः शान्तिं प्रयच्छ मे ॥
यज्ञोपवीतम्
ॐ नवभिस्तन्तुभिर्युक्तं त्रिगुणं देवतामयम् ।
उपवीतं मया दत्तं गृहाण परमेश्वर ।
यज्ञोपवीतं समर्पयामि ॥
दो बार आचमन करें। (मानसिक रूप से समर्पित करे)
वस्त्रम्
ॐ सर्वभूषाधिके सौम्ये लोकलज्जानिवारणे ।
मयोपपादिते तुभ्यं वाससी प्रतिगृह्यताम् ।
वस्त्रोपवस्त्रं समर्पयामि ॥
(मानसिक रूप से समर्पित करे – आप दैनिक पूजन में रक्षासूत्र (मौली धागा) तोड़कर भी समर्पित कर सकते है। इसके अलावा भी बहोत से तरीको का उपयोग किया जा सकता है। पूजन सामग्री की दुकानों में देवी देवताओ के कपडे मिलते है जिनका आप इस मन्त्र के साथ उपयोग कर सकते है।)
गन्ध
ॐ श्रीखण्डं चन्दनं दिव्यं गन्धाढ्यं सुमनोहरम् ।
विलेपनं सुरश्रेष्ठ चन्दन प्रतिगृह्मयताम् ।
चन्दन समर्पयामि।
अक्षताः
ॐ अक्षताश्च सुरश्रेष्ठ । कुङकुमाक्ता सुशोभिताः ।
मया निवेदिता भक्त्या गृहाण परमेश्वर ।
अक्षतान् समर्पयामि
पुष्पाणि
ॐ मल्लिकादिसुगन्धीनि मालत्यादीनि वै प्रभो ।
मयानीतानि पुष्पाणि पूजार्थं प्रतिगृह्यताम् ।
पुष्पाणि समर्पयामि ॥
धूपम्
ॐ वनस्पतिरसोद् भूतो गन्धाढ्यो गन्ध उत्तमः ।
आघ्रेयः सर्वदेवानां धूपोऽयं प्रतिगृह्यताम् ।
धूपमाघ्रापयामि ॥
दीपम्
ॐ चन्द्रमा मनसो जातश्चक्षोः सूर्योऽअजायत ।
श्रोत्राद् वायुश्च प्राणश्च मुखादग्निरजायत ॥
ॐ शुभं करोति कल्याणमारोग्यं धनसंपदा ।
शत्रुबुद्धिविनाशाय दीपज्योतिर्नमोऽस्तुते ॥
नैवेध्यम्
ॐ शर्करा खण्ड खाद्यादि दधि क्षीर घृतादिभिः ।
आहारै र्भक्ष्यभोज्यैश्च नैवेद्यं प्रतिगृह्यताम् ।
नैवेद्यं निवेदयामि ॥
नैवेद्यं समर्पित करें।
ॐ प्राणाय स्वाहा । ॐ आपानाय स्वाहा ।
ॐ व्यानाय स्वाहा । ॐ उदानाय स्वाहा ।
ॐ समानाय स्वाहा ।
प्रत्येक स्वाहा के बाद आचमनी जल समर्पित करें।
दक्षिणा
ॐ न्यूनारिक्त पूजायां सम्पूर्ण फल प्राप्तये ।
दक्षिणां कांचनीं देव! स्थापयामि तवाग्रतः दक्षिणाद्रव्यं समर्पयामि ॥
दक्षिणा समर्पित करें।
प्रदक्षिणा मंत्र
ॐ यानि कानि च पापानि ज्ञाताज्ञातकृतानि च ।
तानि सर्वाणि नश्यन्तु प्रदक्षिणायाः पदे पदे ॥
प्रदक्षिणां करें।
क्षमा प्रार्थना मंत्र
पूजन, जप, हवन आदि में जो गलतियाँ हो गयी हों,
उनके लिए हाथ जोड़कर सभी लोग क्षमा प्रार्थना करें।
ॐ आवाहनं न जानामि न जानामि विसर्जनम।
पूजां चैव न जानामि क्षमस्व परमेश्वर ॥
ॐ मंत्रहीनं क्रियाहीनं भक्तिहीनं सुरेश्वर।
यत्पूजितं माया देवं परिपूर्ण तदस्तु में ॥
About Poojan Paddhati or Puja Paddhati
"Poojan Paddhati" (or Puja Paddhati) literally translates from Sanskrit as "method of worship" or "procedure for worship." In Hinduism, it refers to the detailed set of steps, rituals, and protocols prescribed for performing a Puja, which is a ceremonial act of devotion to one or more deities, or to honor a distinguished person, or a special guest.
Think of it as the blueprint or manual for conducting a Hindu worship ceremony. It outlines exactly how a puja should be performed, specifying:
The sequence of offerings (Upacharas): These are the various services offered to the deity, akin to how a revered guest would be treated. The most common and elaborate is the Shodasha Upachara Puja, which involves 16 specific offerings. These can include:
- Avahana: Invocation (inviting the deity to be present)
- Asana: Offering a seat
- Padya: Washing the feet
- Arghya: Offering water for washing hands/mouth
- Achamana: Offering water for sipping
- Snana/Abhisheka: Symbolic bathing with water, milk, honey, etc.
- Vastra: Offering clothes
- Yajnopavita/Mangalsutra: Offering sacred thread/necklace
- Anulepana/Gandha: Applying perfumes or sandalwood paste
- Pushpam: Offering flowers
- Dhupa: Offering incense
- Deepa: Waving a lamp (Aarti)
- Naivedya: Offering food
- Taamboola: Offering betel nut and leaves
- Namaskara/Pranama: Prostrations or salutations
Parikrama/Pradakshina: Circumambulation
Mantras: The specific sacred chants and prayers to be recited at each step.
- Mudras: Hand gestures that accompany certain rituals.
- Materials: The items required for the puja (flowers, fruits, incense, lamps, water, kumkum, turmeric, etc.).
- Time and Occasion: While some pujas are daily rituals, others are performed on specific occasions (festivals, birth, weddings, housewarming, new ventures, etc.). The Paddhati may specify auspicious timings.
- Deity-specific variations: Poojan Paddhatis often differ based on the specific deity being worshipped, as each deity has unique preferences, stories, and symbolic associations. For example, a "Kali Puja Paddhati" will have different mantras and sometimes different offerings than a "Saraswati Puja Paddhati."
Significance of Poojan Paddhatis:
- Structure and Order: They provide a structured framework for worship, ensuring that the rituals are performed correctly and respectfully.
- Focus and Mindfulness: Following a prescribed Paddhati helps the devotee focus their mind and attention on the divine, preventing distractions.
- Spiritual Discipline: It instills discipline and devotion, transforming a simple act of worship into a profound spiritual practice (sadhana).
- Connecting with the Divine: Each step and offering in a Paddhati is symbolic, representing a way to connect with the divine, purify oneself, and express gratitude and surrender.
- Preservation of Tradition: Poojan Paddhatis have been passed down through generations, ensuring the continuity of sacred rituals and knowledge.
- Accessibility: While some elaborate temple pujas require trained priests (pujaris), many Paddhatis are designed for individual or family use at home, making worship accessible to everyone.
In essence, a Poojan Paddhati is the systematic guide that enables devotees to perform Hindu worship ceremonies with proper reverence, intention, and efficacy, fostering a deeper connection with the divine.
Other Links
- अथर्व शीर्ष - Atharva Shirsh |
- अष्टकम - Ashtakam |
- अष्टोत्तर शतनामावली - Ashtottar Shat Namawali |
- कवच - Kavacham |
- चालीसा - Chalisa |
- बाण - Baan |
- सहस्रनाम - Sahastranamam |
- स्त्रोत्र - Strotam |
- मंत्र - Mantras |
- श्री सौंदर्य लहरी | Shri Soundarya Lahari |
- सूक्तम - Suktam |
- पूजन पद्धति - Poojan Paddati |
- आरती - Aarati Sangrah
Agyat Astro Team
Best Astrology Service with MoneyBack Guarantee**